Γιώργος Φαράκλας: ''H λογική του κεφαλαίου, μια κριτική εισαγωγή στην σκέψη του Μαρξ και του Βέμπερ''
*plus: 
 'Karl Marx Boogie' by Johny Rich + 'Marx is post 90's, the Hip-Hop song of Karl Marx

pic: Redbubble

Ο Ιταλός μαρξιστής διανοούμενος Αντόνιο Γκράμσι ονόμαζε τον μαρξισμό «φιλοσοφία της πράξεως» θεωρώντας ότι δεν πρόκειται για μια θεωρία έτοιμη προς εφαρμογή, αλλά για μια φιλοσοφία η οποία σέβεται και μελετάει την αυτοτέλεια της «στιγμής της πράξης». Αυτή η διαπίστωση του Γκράμσι είναι η αφετηρία του καθηγητή Γιώργου Φαράκλα στην ανάλυση της μαρξιστικής φιλοσοφίας και της αντιπαραβολής της με την βεμπεριανή, στο παρόν έργο.

  Σύμφωνα με τον Γ. Φαράκλα, ο Μαρξ αντιλαμβάνεται την πράξη ως μια διαδικασία που αποσαφηνίζει και νοηματοδοτεί τη θεωρία. Μέσω της πράξης –στον μαρξισμό, «πράξη» είναι η επανάσταση του προλεταριάτου, το γκρέμισμα του καπιταλισμού και η πραγμάτωση της αταξικής κοινωνίας– συνδέεται η φιλοσοφία με την πάλη των τάξεων, την οποία ο Μαρξ θεωρούσε συνώνυμη της ανθρώπινης ιστορίας.
Mε αφετηρία τον Έγελο
  Για να προσεγγίσει το έργο του Μαρξ και στη συνέχεια εκείνο του Βέμπερ, ο Έλληνας πανεπιστημιακός ξεκινάει από τον Έγελο (Hegel) και την πολιτική φιλοσοφία του κορυφαίου Γερμανού φιλοσόφου. Τον απασχολεί, σε πρώτη φάση, ο τρόπος που αντιμετωπίζει ο Έγελος τον χωρισμό κοινωνίας και κράτους και την πάλη των αντιτιθέμενων συμφερόντων εντός της ανθρώπινης κοινωνίας.
  Η κλασική θέση του Μαρξ που αναλύεται διεξοδικά, θέση με την οποία αντιτίθεται στην κλασική εγελιανή φιλοσοφία, είναι ότι χωρισμός κοινωνίας και κράτους είναι ο τρόπος με τον οποίο το κεφάλαιο χρησιμοποιεί το κράτος ως μέσο επιβολής της εξουσίας του. Δεν υπάρχει, σύμφωνα με τον Μαρξ (και σε αντίθεση με τον Έγελο), αμερόληπτο αστικό κράτος, αλλά μονάχα κράτος-εργαλείο της κυρίαρχης τάξης· δεν υπάρχει κράτος που να πραγματώνει την ισότητα, αλλά υπάρχει κράτος μόνο και μόνο για να διατηρεί την ανισότητα.

  Όλες οι εμβληματικές για τον μαρξισμό θέσεις αναλύονται με επάρκεια στο παρόν έργο: ο άνθρωπος και η φύση (σύμφωνα με τον Μαρξ, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει όλη τη φύση ως υλικό για τη δική του επιβίωση)· η ατομική ιδιοκτησία και η σχέση της με την καθολική ψηφοφορία (ο Μαρξ πιστεύει ότι το εκλογικό τίμημα είναι η έσχατη πολιτική μορφή αναγνώρισης της ατομικής ιδιοκτησίας)· η δημόσια διοίκηση και η σχέση της με τον ιδιωτικό βίο (ο Μαρξ ειρωνεύεται την αστική τάξη, η οποία γκρινιάζει κατά της κυβέρνησης οποτεδήποτε περιορίζει την ελευθερία κι από την άλλη απαιτεί από την κυβέρνηση να εμποδίσει τις αναγκαίες συνέπειες αυτής της ελευθερίας)· η έννοια της αντιπροσώπευσης του λαού μέσω Βουλής (επίκαιρη και άκρως ενδιαφέρουσα η ανάλυση του Μαρξ, αν ρίξουμε μια ματιά στο παρδαλό ελληνικό Κοινοβούλιο των τελευταίων ημερών) και φυσικά η έννοια της αλλοτρίωσης.
  Ο Μαρξ θεωρεί ότι η βάση της αλλοτρίωσης είναι το γεγονός ότι η εργασία δεν παράγει μόνο εμπορεύματα (διακριτά από τον παραγωγό τους) αλλά παράγει και τον εαυτό της, τους εργαζόμενους δηλαδή που την πραγματώνουν.

Ο μαρξισμός ως εργαλείο και όχι ως ανάθεμα
  Η Παρισινή Κομμούνα του 1871 δίνει στον συγγραφέα την ευκαιρία να επιχειρηματολογήσει σχετικά με την αντίληψη του Μαρξ για την έννοια της δημοκρατίας, για τον ρόλο του κράτους σε μια μετα-καπιταλιστική κοινωνία και να απαντήσει στο ερώτημα για το αν η μαρξιστική φιλοσοφία για τον διαχωρισμό κοινωνίας και κράτους είναι μια επιστροφή σε «προαστικές μορφές οργάνωσης», όπως (λανθασμένα) κατηγορείται ο Μαρξ, ή βήμα στη νεωτερικότητα.
  Τέλος, αναλύονται οι δημοφιλείς μαρξιστικές θέσεις: το δίπολο βάση-εποικοδόμημα, η πάλη των τάξεων, η αμφισβητούμενη έννοια «δικτατορία του προλεταριάτου» (ασαφής ακόμα και στα ώριμα έργα του Μαρξ) και ο ρόλος των τάξεων στον καπιταλισμό. Ο ρόλος των τάξεων, κατά Μαρξ, δεν έχει να κάνει τόσο με την κυκλοφορία και την ανταλλαγή χρήματος κι εμπορευμάτων, όσο με τη συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία.

Γ. Φαράκλας:.

  Ο Γ. Φαράκλας αναγνωρίζει ότι κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι μαρξιστές έμοιαζαν περισσότερο με πιστούς που διεξήγαγαν αιματηρές μάχες ως ζηλωτές αντίθετων Εκκλησιών της ίδιας θρησκείας.
  Παρ’ όλα αυτά, ο συγγραφέας είναι πεπεισμένος ότι σήμερα ο μαρξισμός μπορεί να αντιμετωπιστεί και πάλι ως επιστημονικό εργαλείο και όχι ως ανάθεμα.
  Ο καθηγητής του Παντείου θεωρεί ότι ο Μαρξ μιλά τη γλώσσα της εποχής του: η εποχή του επιστημονισμού, της ανεπιφύλακτης πίστης στις δυνατότητες των φυσικών επιστημών, μια εποχή που εμφανίζεται ο Ιούλιος Βερν (1828-1905), εποχή της λατρείας για την επιστήμη που απελευθερώνει τον άνθρωπο, πριν ακόμα εμφανιστεί στην κοινωνική κριτική ο φόβος για την καθυπόταξη του ανθρώπου από την τεχνολογία και τις μηχανές (Χάξλεϊ).

Ο άλλος κόσμος του Βέμπερ
  Και μετά ο Βέμπερ: Γερμανός επίσης διανοούμενος, ο οποίος ανήκει σε άλλον… κόσμο. Απέναντι στον στρατευμένο επαναστάτη Μαρξ, ο Βέμπερ είναι ένας συντηρητικός σχετικιστής ο οποίος, αν και δεν θέλει να ανατρέψει το κοινωνικό σύστημα, εντούτοις αιτείται το βάθεμα της δημοκρατίας και την ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών· χαρακτηριστική είναι η θέση του ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι ανοικτά και σε καθηγητές που ασπάζονται κομμουνιστικές και αναρχικές ιδέες.

  Έχοντας επηρεαστεί τόσο από τον Καντ όσο κι από τον Νίτσε, ο Βέμπερ φιλοδοξεί να χειραφετήσει την κοινωνιολογία από τη φιλοσοφία ως μια ανεξάρτητη επιστήμη. Ο σχετικισμός του Βέμπερ και η αξιολογική ουδετερότητα που τον χαρακτηρίζει αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια στην ανάλυση της βεμπεριανής φιλοσοφίας, έτσι όπως την επιχειρεί ο συγγραφέας.
  Σύμφωνα με τον Φαράκλα, η κορυφαία διαφορά ανάμεσα σε Μαρξ και Βέμπερ είναι η αξία που δίνει ο καθένας τους στο άτομο ως παράγοντα που δρα μέσα στην ιστορία σε σχέση με τα συλλογικά μορφώματα (κράτος, συνεταιρισμός, μετοχική εταιρεία, ίδρυμα, έθνος, οικογένεια, σώμα στρατού κ.ά.). Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ενώ ο Μαρξ υποβίβαζε την σημασία της αυτοκατανόησης των δρώντων για την κατανόηση των κοινωνικών δομών (κατά το σχήμα βάση/εποικοδόμημα), ο Βέμπερ την ανατιμά…».
  Έτσι, η κοινωνιολογία στον Βέμπερ (η μελέτη του «κοινωνικού πράττειν» δηλαδή) δεν είναι τόσο προέκταση της πολιτικής οικονομίας, όσο μάλλον της ιστορίας. Και ασφαλώς η επιστήμη του πράττειν που θεμελιώνει ο Βέμπερ πρέπει πρώτα να κατανοεί το νόημά του, αλλιώς θα το αντιμετώπιζε όχι ως πράττειν αλλά ως συμβάν.
  Σημαντικό τμήμα στο βιβλίο αφορά η ανάλυση του καθηγητή για τους τρεις τύπους εξουσίας κατά τον Βέμπερ (ορθολογική, παραδοσιακή και χαρισματική) και τους τέσσερις τύπους του κοινωνικού πράττειν (ορθολογικότητα κατά τον σκοπό και κατά την αξία, ηθική του φρονήματος και της ευθύνης) κι αυτή η ανάλυση είναι η αφορμή για το πέρασμα στην αμιγώς πολιτική ανάλυση της βεμπεριανής θεωρίας, όπου παρουσιάζονται οι θέσεις του Γερμανού διανοητή για τις μορφές της κυριαρχίας και το μονοπώλιο της βίας σε μια κοινωνία.
                                                                                   

 

  Όπως είναι αναμενόμενο, η ανάλυση των θέσεων του Βέμπερ κλείνει με το πιο γνωστό από τα έργα του, τη μελέτη του για την «Προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού» (1905). Με το έργο αυτό ο Βέμπερ ουσιαστικά επαναδιατυπώνει την περίφημη θεωρία του Μαρξ περί βάσης και εποικοδομήματος, αλλά ανεστραμμένη («γόνιμη αντιστροφή» κατά τον Καστοριάδη): η προτεσταντική ηθική φέρνει στον κόσμο το πνεύμα της κεφαλαιοκρατίας, την καταξίωση του εγωιστικού υπολογισμού συμφερόντων, «την εξορθολογισμένη απομαγευμένη δική μας κατάσταση, παρόλο που την φέρνει στον κόσμο για λόγους εξωκοσμικούς».

  Το βιβλίο του καθηγητή Γ. Φαράκλα απευθύνεται σε αναγνώστες εξοικειωμένους με τις έννοιες της μαρξιστικής και βεμπεριανής φιλοσοφίας κι αποτελεί μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες πραγματείες που έχουν γραφτεί για τους δύο τιτάνες της ευρωπαϊκής σκέψης. Σχεδόν δύο αιώνες μετά τις θεωρητικές αναζητήσεις και τα απελευθερωτικά προτάγματα που πυροδότησαν τη σκέψη τους, Μαρξ και Βέμπερ παραμένουν ακόμα επίκαιροι, καθώς η περί κεφαλαίου συζήτηση –παρά την πρόβλεψη και τη θέληση του πρώτου– είναι ακόμα στην ημερήσια, παγκόσμια ατζέντα.

                                                                     Θανάσης Αντωνίου via diastixo.gr -
                            https://diastixo.gr/kritikes/meletesdokimia/11515-logikh-tou-kefalaiou

                      -        Marx is post 90's (Hip-Hop song of Karl Marx, founder of communism)     -

Η λογική του Κεφαλαίου
Μια κριτική εισαγωγή στην σκέψη του Μαρξ και του Βέμπερ
Γιώργος Φαράκλας
επιμέλεια σειράς: Ελένη Περδικούρη, Γιώργος Φαράκλας
Βιβλιοπωλείον της Εστίας