Ένα μάθημα από την ΙΡΜΑ: ο καπιταλισμός καταστρέφει τον πλανήτη- η σωτηρία του απαιτεί νέα ηθική, νέες πολιτικές, νέα οικονομία.

by DK R (απόδοση)* 
  Το 2008, πριν ακόμη η οικονομική κρίση διαλύσει κρατικές οικονομίες, κοινωνικούς ιστούς και εκατομμύρια ζωές, ο Alan Greenspan είχε υποστηρίξει πως η πολιτική που υπαγορεύονταν από το συμφέρον των θεσμών ή δανειστών ή πιστωτών θα οδηγούσε αυτόματα στην αυτορύθμιση των
αγορών. Η θεωρία του πρώην επικεφαλή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ και θιασώτη μιας νεοφιλελεύθερης πολιτικής που οδήγησε εδώ που βρισκόμαστε, αποδείχθηκε λανθασμένη.

  Η συγκεκριμένη θεωρία περί αυτο-διόρθωσης των αγορών ίσως φαίνεται αλάνθαστη αλλά μόνον ως θεωρία. Ο Milton Friedman, αρχιτέκτονας του νεοφιλελευθερισμού είχε πεί πως ακόμη και "οι οικολογικές αξίες μπορούν να βρουν το δρόμο τους στις αγορές, όπως κάθε άλλο καταναλωτικό αγαθό". Και πιθανότατα, να μη χρειάζονταν κάποιος νέος σχεδιασμός για πολιτικές σχετικές με την κλιματική αλλαγή και όχι μόνο, αν τα αγαθά που μας προσφέρει το περιβάλλον ήταν αποτιτημένα σωστά.

  Αλλά...οι τυφώνες, οι σεισμοί, το πόσιμο νερό και η ποιότητα της τροφής μας τα πλαστικά στους ωκεανούς και τα απειλούμενα με εξαφάνιση είδη στον πλανήτη δεν ανταποκρίνονται στις "επιταγές" των αγορών. Μια αγορά χωρίς ρυθμίσεις είναι τόσο αδύναμη απέναντι σε αυτές τις δυνάμεις της φύσης, όσο ήταν και οι κάτοικοι της Florida που επιχειροπυσαν (ακόμη και με...πυροβολισμούς) να αντιμετωπίσουν τον τυφώνα ΙΡΜΑ με τα λάθος εργαλεία.

  Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν δύο βασικά προβλήματα με την τιμολόγηση του ζωντανού κόσμου και με την καταστροφή του.
  Το πρώτο είναι πως εξαρτάται από τη σύνδεση οικονομικών αξιών με συγκεκριμένα πράγματα. Η ανθρώπινη ζωή όμως, τα διάφορα είδη και τα οικοσυστήματα δε μπορούν να αποτιμηθούν με οικονομικούς όρους και ειδικά με το χρήμα αυτό καθαυτό.
  Το δεύτερο είναι το ότι η οικονομία αναζητά τρόπους να "ποσοτικοποιήσει" γεγονότα και διαδικασίες που δε μπορούν να προβλεφθούν.

  Μπορούμε, για παράδειγμα, να εκτιμήσουμε πόσα χρήματα θα βγάλουμε κατασκευάζοντας ένα αεροδρόμιο: αυτό θα είναι "επαρκώς" προβλέψιμο. Μπορούμε όμως να αποτιμήσουμε το περιβαλλοντικό κόστος που μπορεί να έχει αυτή η κατασκευή;

  Η κλιματική αλλαγή συμπεριφέρεται όπως περίπου οι τεκτονικές πλάκες σε μια σεισμογενή ζώνη: περίοδοι ηρεμίας που ακολυθείται από ξαφνικά ξεσπάσματα. Κάθε προσπάθεια να συγκρίνουμε οικονομικά ωφέλη σε ανάλογες περιπτώσεις είναι ο ορισμός της λανθασμένης προσέγγισης και συνήθως οδηγεί σε λάθος προβλέψεις.

  Ορισμένοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν πως ακόμη και η συζήτηση γύρω από ανάλογα θεμελιώδη ελαττώματα, είναι βλασφημία- οι θεωρίες δεν αφήνουν χώρο για πολιτική σκπεψη ή δράση. Το σύστημα υποτίθεται πως λειτουργεί όχι λόγω του ανθρώπινου παράγοντα αλλά μέσω μιας αυτόματης γραφής, ενός αόρατου χεριού. Η επιλογή μας είναι απλά ποιά αγαθά ή υπηρεσίες χρειαζόμαστε να αγοράσουμε.

  Αλλά ακόμη και αυτό είναι μια ψευδαίσθηση. Ένα σύστημα που στηρίζεται στην ανάπτυξη μπορεί να επιβιώσει μόνον αν, προοδευτικά, χάσουμε την ικανότητα μας να παίρνουμε αιτιολογημένες αποφάσεις. Γιατί, μετά από τις ανάγκες μας, έρχονται οι έντονες επιθυμίες και ακολουθούν οι αμφίβολης χρήσιμότητας επιθυμίες και όλα αυτά απαιτούν συνεχή κατανάλωση- να αγοράζουμε αγαθά και υπηρεσίες που μπορεί να μη χρειαζόμαστε (ή ακόμη και να μη θέλουμε στην πραγματικότητα) τα οποία μας προτείνονται από τη διαφήμιση και την αγορά γενικότερα. Έτσι, οδηγούμαστε σταδιακά στην απώλεια της ικανότητας μας να διακρίνουμε και στο τέλος μοιραία υποκύπτουμε αντί να αντιδρούμε.

ΑΧΡΗΣΤΑ ΑΓΑΘΑ

  Θέλετε παραδείγματα από προϊόντα η ανάγκη χρήσης των οποίων βρίσκεται στο αντίθετο άκρο από την ανάγκη για τεχνολογικές εφαρμογές που θα βοηθούν στην ιατρική ή την επικοινωνία; Τρανταχτά παραδελιγματα άσκοπου καταναλωτισμού; Να μια μικρή λίστα...Η τοστιέρα selfie πυ "καίει" το πρόσωπο σας πάνω στις φέτες του ψωμιού- η...ιερά Σινδώνη της τοστιέρας. Οι μπύρες για σκύλους και το κρασί για τις γάτες. Το ρολό χαρτιού τουαλέτας που, όταν πλησιάζει στο τέλος του, στέλνει μηνύματα στο τηλέφωνο σας. Κυκλοφορεί επίσης χτένα που σας πληροφορεί αν χτενίζεστε σωστά. Η δε Panasonic ετοιμαζεται να παράξει ένα "κινητό" ψυγείο το οποίο, με φωνητική εντολή, θα σας φέρνει τη μπύρα εκεί που κάθεστε.

Φαι;eεται πως έχουμε μπει σε έναν κύκλο παρόρμησης που ακολουθείται από κατανάλωση σε βαθμό που να θυμίζουμε τους αρχαίους ρωμαίους που τρωγόπιναν μέχρι να κάνουν εμετό για να μπορέσουν να ξαναφάνε και να ξαναπιούνε. Η συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται όμως εξίσου και στη συνεχιζόμενη διάθεση απορριμάτων στο περιβάλλον: αν δεν μεταρέπουμε σε σκουπίδια ότι αγοράζουμε, τοτε η οικονομία αρχίζει να εμφανίζει σημάδια κάμψης. Η οικονομία της ανάπτυξης και η κοινωνία του "αγοράζω, καταναλώνω, πετώ" συνυπάρχουν μόνον ως αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες. Η περιβαλλοντική καταστροφή δεν είναι ένα παραπροϊόν αυτού του συστήματος αλλά ένα απαραίτητο συστατικό του.

  Η περιβαλλοντική κρίση είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα όχι μόνον του νεοφιλελευθερισμού- της πιο ακραίας μορφής καπιταλισμού- αλλά του ίδιου του καπιταλισμού. Ακόμη και οι σοσιαλδημοκράτες (κατά Keynes) δεν υιοθετούν (στις θεωρίες τους) κάτι διαφορετικό από αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως μοντέλο σταδιακής κατάρρευσης του περιβάλλοντος.

  Το ιδιαίτερο στοιχείο όμως του νεοφιλελευθερισμού είναι το ότι αρνείται πως χρειάζεται δράση: επιμένει πως το σύστημα, όπως οι αγορές του Greenspan, είναι εξ ορισμού αυτο-ρρυθμιστικό. Ο μύθος της αυτορρύθμισης των αγορών δεν κάνει τίποτε διαφορετικό από το να επιταχύνει την καταστροφή της αυτορρυθμιζόμενης Γης.

  Τη χρόνια που διανύοουμε, τρία από τα τέσσερα μεγάλα ζητήματα σε παγκόσμιο επίπεδο αφορούν στο περιβάλλον και μάλιστα σύμφωνα με τα όσα ειπώθηκαν και καταγράφηκαν στο Παγκόσμιο Οικονομικό Forum και πολύ σύντομα φαίνεται πως έπεται το τέταρτο, η κρίση τοου νερού).

  Είδαμε πως θεσμοί και κράτη προτίμησαν να σώσουν τις τράπεζες. Αλλά όσο οι θύελλες πληθαίνουν, δεν αποκλείεταιι να φθάσουμε στο σημείο να πρέπει να σώσουμε πρώτα το πλημμυρισμένο μας σπίτι. Δεν υπάρχει σχέδιο σωτηρίας για το περιβάλλον: το να δεχθούμε πως υπάρχει ανάγκη για ένα ανάλογο σχέδιο θα ισοδυναμούσε με το να δεχθούμε πως το οικονομικό μας σύστημα έχει βασιστεί σε ψευδαισθήσεις.

  Η περιβαλοντική κρίση απαιτεί νέα ηθική, νέες πολιτικές και νέα οικονομία. Αν λίγοι από εμάς αναζητούμε μια νέα προσέγγιση, αυτό δε φαίνεται να είναι αρκετό- δεν αρκούν οι μεμονωμένες προσπάθειες λίγων ανεξάρτητα σκεπτόμενων. Αυτό ίσως θα έπρεπε να είναι το κεντρικό σχέδιο ολόκληρης της ανθρωπότητας. Τουλάχιστον, το ππρώτο βήμα φαίνεται πως είναι ξεκάθαρο: να ααναγνωρίσουμε το ότι το παρόν σύστημα είναι ελλατωματικό.

Illustration by Sébastien Thibault

 *πηγή: George Monbiot  - https://www.theguardian.com